Fréttasafn í flokki: Fréttir

Í könnunarflugi yfir Breiðamerkurjökli, haustið 2014, sást að hraðar breytingar á jöklinum hafa valdið því að Esjufjallarönd hefur á nokkrum árum sveigst verulega til austurs upp af Jökulsárlóni (mynd 1). Esjufjallarönd er urðarrani sem liggur eftir jöklinum frá Esjufjöllum. Röndina myndar bergmulningur sem jöklarnir hafa sorfið af hlíðum Esjufjalla. Urðarraninn, þ. e. röndin, liggur á milli Esjufjallajökuls (miðarmur Breiðamerkurjökuls) og Norðlingalægðarjökuls (austurarmur). Norðlingalægðarjökull skríður niður rennu sem nær 200-300 m niður fyrir sjávarmál og er Jökulsárlón fremsti hluti hennar, en vestan við hana hvílir Esjufjallajökull á fremur flötu landi.

Esjufjallarönd hefur lengst af legið fram í Jökulsárlón, eftir að það tók að myndast upp úr 1930. Það gerðist í kjölfar þess að jökullinn tók að hopa. Ísjármælingar sem gerðar voru árið 1991 á Breiðamerkurjökli sýndu að lónið er í rauninni í mikilli rennu sem nær langleiðina  norður í Esjufjöll. Varð þá sýnt að við áframhaldandi hop Breiðamerkurjökuls myndi lónið halda áfram að stækka.  Jökullinn kelfir (brotnar) í lónið og myndar ísjaka sem eru ferðamönnum sem á leið um Breiðamerkursand mikið augnayndi.

Eftir 2007 fór að sjást í fast berg fremst við röndina, lónsmegin, og nú virðist fremsti hluti hennar hvíla á þurru landi (mynd 2).  Á sama tíma heldur kelfingin áfram og lækkun Norðlingalægðarjökuls upp af lóninu sem hefur smám saman valdið því að aukinn hluti Breiðamerkurjökuls er tekinn að hníga í áttina að Jökulsárlóni. Austurhluti Esjufjallajökuls sækir því inn að dæld upp af lóninu og sveigir um leið röndina  austur. Samanburður gervihnattamynda og LiDAR gagna, bendir til að Esjufjallarönd hafi verið farin að sveigjast örlítið á 8 km kafla ofan við sporðinn, kringum 2006. Hliðrunin á Esjufjallarönd hefur verið að meðaltali 5 m á ári efst og 30—40 m/ári þar sem hún hefur gengið hvað hraðast fyrir sig.

Sveigjan varð þó fyrst áberandi eftir 2012. Samtímis breikkar röndin, þar sem hraðinn er mestur, hún verður  gisnari, sprungur myndast þar sem teygist á jöklinum. Vegna þess að fremsti hluti urðarranans liggur hreyfingarlaus á föstu landi myndast hlykkur á röndina. Ef fram vindur sem horfir er líklegt að Esjufjallarönd verði farin að  brotna í lónið að nýju, að nokkrum árum liðnum. Enn er mikill ís í fremsta hluti urðarinnar, sem nú er á föstu landi (2015) og mun hann bráðna á nokkrum áratugum og skilja eftir sig hrúgald af urð.

Sagt var frá þessu á mbl.is þann 25. ágúst 2015, sjá hér.

Mynd 1.
Breiðamerkurjökull og Jökulsárlón, 10. október 2014. Hlykkurinn á Esjufjallarönd. Ljsmynd Snævarr Guðmundsson.

Mynd 2.
Esjufjallarönd og jökulsporður árið 2015 og landið undir Breiðamerkurjökli, samkvæmt íssjármælingum Jöklahóps Jarðvísindastofnunar HÍ árið 1991. Breiðamerkurjökull er gerður gegnsær til þess að landið undir honum sjáist. Rennan er sýnd með 20 m dýptarbili (gular línur eru 0 m y. s.) en landið ofan sjávarmáls 100 m hæðarbili. Fremsti hluti Esjufjallarandar situr á hæð sem rís 20—40 m y. s. Vestan við og samhliða röndinni hallar ofan í rennuna. Urðarraninn hefur ekki hliðrast til ofan við ~ 8 km norðan jökulsporðsins (2004 röndin hættir) enda ekki ofan í rennunni þar.

Út er komin skýrsla á vegum Náttúrustofu Suðausturlands um uppskerutap vegna ágangs gæsa í ræktarlönd og eftirlíking gæsabeitar á bygg að vori 2014. Verkefnið var unnið í samvinnu Fuglaathugunarstöðvar Suðausturlands, Búnaðarsambands Suðurlands, Landbúnaðarháskólans á Hvanneyri og Ráðgjafamiðstöðvar landbúnaðarins og var styrkt af Veiðikortasjóði Umhverfis– og auðlindaráðuneytis.

Í skýrslunni greinir frá tveimur tilraunaverkefnum sem voru unnin árið 2014. Önnur rannsóknin (Rannsókn I) var gerð á Suðausturlandi en þar var borin saman uppskera í friðuðum reitum við reiti sem fuglar komust að. Einnig voru skoðuð tengsl á milli fjölda fugla á ákveðnum túnum og rýrnun uppskeru. Hin rannsóknin (Rannsókn II) var gerð á Korpu þar sem líkt var eftir beit gæsa á bygg að vori. Þar var sláttuvél notuð til að líkja eftir gæsabeitinni. Markmiðið var að kanna áhrif gæsabeitar að vori á uppskeru og þroska byggs.

Niðurstöður úr Rannsókn I sýna að mismunur á uppskeru af friðuðum reitum og viðmiðunarreitum var að meðaltali 520 kg af þurrefni á hektara. Þurrefnisuppskera var að meðaltali 18% minni þar sem fuglarnir bitu túnin. Á tilraunatúnunum töpuðust því tæpar tvær rúllur af þurrefnisuppskeru á hektara að meðaltali. Með kostnaðarútreikningum má sjá að mismunur í uppskeru kostaði að meðaltali 17.082 kr./ha. Einfalt fylgnipróf var framkvæmt til að sjá samhengi milli fjölda fugla og mismunar í uppskeru, en það sýndi enga fylgni. Ekki er hægt að alhæfa að talningatölurnar séu lýsandi fyrir fjöldann, en töluverðar líkur eru á að talningatölur sýni lágmarksfjölda fugla á hverjum stað.

Í Rannsókn II mátti sjá að slátturinn hafði mismunandi áhrif eftir þroskastigi plantna við slátt, en í heildina rýrði slátturinn (beitin) uppskeruna og þroskastig kornsins tók skref afturábak. Einnig hefur beitin áhrif á gæði kornsins til hins verra.

Skýrsluna í heild sinni má sjá á vef Náttúrustofu Suðausturlands nattsa.is undir útgefið efni eða hér.

Vorið 2015 voru settir út tilraunareitir á 6 staði á Suðausturlandi og verður unnið úr niðurstöðum þeirrar tilraunar veturinn 2015-2016.

Heiðagæsir í túni á Seljavöllum í Nesjum 5. april 2009. Ljósmynd Brynjúlfur Brynjólfsson.

Ársskýrsla Náttúrustofu Suðausturlands fyrir árið 2014 er komin á netið.  Hægt er að nálgast skýrsluna hér.