Fréttasafn í flokki: Fréttir

Síðastliðinn föstudag var opnuð sýning á Háskólatorgi, í Tröðinni sem nefnist „Jöklar í vísindum, listum og myndum“.  Sýningin mun standa yfir í fjórar vikur, þ.e. til 23. febrúar. Myndirnar á sýningunni eru eftir Snævarr Guðmundsson jöklajarðfræðing hjá Náttúrustofu Suðausturlands og Þorvarð Árnason, umhverfisfræðing og forstöðumann Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Höfn í Hornafirði. Sýningin fjallar um íslenska jökla og leggur bæði áherslu á myndræna skráningu á áhrifum hnattrænna loftslagsbreytinga á jökla og fegurð þeirra og tign.

Snævarr Guðmundsson er deildarstjóri hjá Náttúrustofu Suðausturlands með aðsetur á Höfn í Hornafirði. Hann hefur stundað rannsóknir á íslenskum jöklum og hopi þeirra um árabil. Í rannsóknum sínum hefur Snævarr m.a. skoðað möguleika þess að meta hop jökla út frá sögulegum myndheimildum, einkum ljósmyndum og kortum. Hann hefur þegar birt eina grein um slíkar rannsóknir í Jökli. Snævarr hefur um langa hríð lagt stund á ljósmyndun samhliða vísindastörfum og gefið út tvær bækur, Þar sem landið rís hæst – Öræfajökull og Öræfasveit (1999) og Íslenskur stjörnuatlas (2004), auk þess að leggja til ljósmyndir af landslagi, jöklum og stjarnfræðilegum fyrirbærum í bækur eftir aðra höfunda.

Þorvarður Árnason er forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Hornafirði. Hann hefur fengist við ljósmyndun og kvikmyndagerð í um þrjá áratugi samhliða fræðistörfum. Þorvarður hefur skrifað nokkrar fræðigreinar um ljóslistir, m.a. í Tímarit Máls og Menningar. Hann hefur einnig leitast við að þróa sjónrænar rannsóknaraðferðir, einkum fyrir rannsóknir á landslagi og upplifun þess en seinni árum einnig til að afla og miðla heimildum um áhrif hnattrænna loftslagsbreytinga á íslenska jökla. Þorvarður hefur haldið fjölda einkasýninga á ljósmyndum sínum og gefið út eina bók, Jökulsárlón – Árið um kring (2010).

Myndirnar á sýningunni voru upphaflega útbúnar vegna ráðstefnunnar „Jöklar í bókmenntum, listum og lífinu“ sem fram fór á Höfn dagana 28.-30. apríl 2017. Ráðstefnan var á vegum Rannsóknasetursins á Hornafirði í samvinnu við Náttúrustofu Suðausturlands og Menningarmiðstöð Hornafjarðar. Til ráðstefnunnar var boðið rithöfundum og fræðimönnum á sviði bókmennta, myndlistar, heimspeki og jöklafræða, auk þess sem settar voru upp sýningar í Listasafni Svavars Guðnasonar og í Nýheimum.

Dagskrá hennar má finna á vef Rannsóknasetursins. Fyrirlestrarnir voru teknir upp af Ríkisútvarpinu og eru efni þáttaraðar sem finna má á vef RÚV.

Ráðstefnan, þ.m.t. gerð þessara mynda, var styrkt af Samtökum sunnlenskra sveitarfélaga, Vinum Vatnajökuls og rektor Háskóla Íslands.

Náttúrustofa Suðausturlands sendir öllum vinum og velunnurum bestu óskir um gleðileg jól og farsælt komandi ár.

Sumarið 2016 voru settar upp þrjár fiðrildagildrur á vegum Náttúrustofu Suðausturlands í samstarfi við Náttúrufræðistofnun Íslands.  Tvær gildrur í Einarslundi við Hornafjörð á tveimur ólíkum stöðum í lundinum og ein í garðinum við Mörtungu í Skaftárhreppi. Þann 15. apríl var kveikt á gildrunum og loguðu þær langt út í nóvember. Fyrstu fiðrildin veiddust á Höfn um miðjan mai, en flest fiðrildi voru í þeim við vitjun í lok ágúst, 274 stykki í annarri gildrunni og 346 stykki í hinni (gildru-2). Umsjón með gildrunum er í höndum Björn Gísla Arnarsonar og starfsmanna Náttúrustofu Suðausturlands.

Fyrstu fiðrildin í Mörtungu komu í gilduna í lok apríl og flestu fiðrildin voru í henni við vitjun um miðjan ágúst, 423 stykki. Umsjón með gildrunni er í höndum Rannveigar Ólafsdóttur.

Mynd 1 sýnir fjölda veiddra fiðrilda í hverri viku sumarið 2016. Flest þeirra komu í gildrurnar um miðbik og síðari hluta ágúst, en mjög fá veiddust eftir lok september.

Mynd 1. Heildarfjöldi veiddra fiðrilda í gildrur á Höfn og í Mörtungu í viku hverri sumarið 2016.

Á mynd 2 má sjá þær tíu tegundir sem algengastar voru í gildrunum sumarið 2016 og hlutfall þeirra af heildinni á hverjum stað. Í allt komu 36 tegundir í gildrurnar og heildarfjöldinn sem gildrurnar fönguðu yfir sumarið var 5817 fiðrildi og komu 39% þeirra í gildru-2 á Höfn, sem er umtalsverð breyting frá árinu á undan, þegar 59% þess sem kom í gildrurnar náðist í Mörtungu. Fjöldi veiddra fiðrilda á milli ára hélst nokkuð stöðugur á Höfn, en í Mörtungu fækkaði eintökum um helming á milli ára.

Mynd 2. Hlutfall algengustu fiðrilda af heildinni á hverjum stað á Suðausturland sumarið 2016. Algengasta tegundin í Mörtungu er jarðygla, en túnfeti í gildru-1 á Höfn og tígulvefari í gildru-2 á Höfn. Fjöldi grasvefara í Mörtungu sker sig úr samaborið við gildrurnar á Höfn.

Þegar gögnin frá þessum þremur gildrum eru skoðuð er áhugavert að sjá að gildra nr. 2 á Höfn, í Einarslundi gefur heldur meiri fjölbreytni en sú nr. 1. Og umtalsvert færri tegundir fundust í Mörtungu þetta árið, en árið á undan.

Á síðustu árum hafa allt í allt veiðst 45 tegundir fiðrilda á Höfn, en 38 tegundir í Mörtungu.

Mynd 3. Jarðygla (Diarsia mendica) – algengast fiðrildið árið 2016 í Mörtungu

Mynd 4. Grasvefari (Eana osseana). Tegund sem var mun algengarari í Mörtungu en á Höfn sumarið 2016.

Nokkrir flækingar bárust til stofunnar á árinu, þar af einn hauskúpusvarmi sem fannst á Hnappavöllum síðla sumars. (sjá mynd 7).

Ef einstaka flækingstegundir eru skoðaðar má sjá að kálmölur kom oftast í allar gildrurnar á SA-landi sumarið 2016, eða 50 stykki í allt (mynd 5). Eins komu 21 gammaygla í gildrurnar, en það er algengasta flækingstegundin hér á landi (mynd 6). Tvær yglur komu í gildruna í Mörtungu, en á Höfn komu fimm í aðra gildruna og fjórtán yglur í hina gildruna. Fyrsta gammayglan fannst 1. júlí í Mörtungu og síðasta yglan var í gildru-2 á Höfn 28. október.

Mynd 5. Kálmölur (Plutella xylostella). Algengasti flækingurinn á Suðausturlandi sumarið 2016.

Mynd 6. Gammaygla (Autographa gamma)– algengasta flækingsfiðrildið á Íslandi.

Mynd 7. Hauskúpusvarmi (Acherontia atropos) sem fannst á Hnappavöllum síðla sumars 2016. Vænghaf hans er 12,5 cm.

Mynd 8. Séð ofan í fiðrildagildru. Eggjabakkar í botninn, trekt fyrir vatn í miðjunni og krukka með klóróformi í horninu.

Starfsmenn Náttúrustofu Suðausturlands, Fuglaathugunarstöðvar Suðausturlands, Vatnajökulsþjóðgarðs ásamt fleirum tóku þátt í að merkja helsingja á Breiðamerkursandi í lok júlí. Verkefnið er hluti af stærra fuglamerkingaverkefni á vegum Arnórs Sigfússonar, dýravistfræðings hjá Verkís, fuglafræðinga hjá Wildfowl & Wetlands í Bretlandi (http://www.wwt.org.uk/) og Halldórs Walters Stefánssonar á Náttúrustofu Austurlands. Eru þessar merkingar m. a. liður í því að fylgjast með hátterni fuglanna og ferðum þeirra. Þeir fóru víða um öræfi á Norður- og Austurlandi, merktu nokkur hundruð gæsir og settu GPS senda á fjölmargar þeirra. Sagt var frá þessum merkingum í sjónvarpsfréttum RÚV, sunnudaginn 30. júlí http://ruv.is/sarpurinn/klippa/smala-gaesum-og-merkja-med-gps-sendum.  Í lokin á sömu ferð komu þeir við á Breiðamerkursandi. Þar var 41 helsingi merktur með númeruðu álmerki á öðrum fæti og lituðu bókstafsmerki á hinum.

Fuglunum var smalað saman og settir í net og háfa. Því næst voru þeir kyngreindir og merktir. Þegar allir fuglarnir höfðu fengið merki var þeim sleppt á ný. Nú verður að bíða og sjá hvar og hvenær þessir fuglar sjást eða nást næst.

Helsingjunum smalað saman. Mynd: Halldór Walter Stefánsson, 28. júlí 2017.

Helsingjarnir komnir í net og bíða merkinga. Mynd: Halldór Walter Stefánsson, 28. júlí 2017.

Carl Mitchell kyngreinir einn helsingjann og Rósa Björk Halldórsdóttir (t. h.) og Kristín Hermannsdóttir bíða átekta. Mynd: Halldór Walter Stefánsson, 28.júlí 2017.

Björn Gísli Arnarson og Hrafnhildur Ævarsdóttir með sinn hvorn helsingjann. Mynd: Kristín Hermannsdóttir, 28. júlí 2017.

Kristín Vala Þrastardóttir og Halldór Walter Stefánsson með nýmerktan helsingja. Mynd: Kristín Hermannsdóttir, 28. júlí 2017.

Helsingjar á Beriðamerkursandi. Mynd: Þorvarður Árnason, 28. júlí 2017.

Hópurinn sem tók þátt í merkingum á Breiðamerkursandi (vantar Kristínu Völu). Mynd: Þorvarður Árnason, 28. júlí 2017.

Búið að opna netið og merktir helsingjarnir hlaupa í burtu frá merkingarfólkinu. Mynd: Kristín Hermannsdóttir, 28. júlí 2017.