Fréttasafn í flokki: Uncategorized

Um áramótin tók til starfa nýr starfsmaður hjá Náttúrustofunni, Álfur Birkir Bjarnason. Álfur er með B.Sc. gráðu í líffræði frá Háskóla Íslands og í tölvunarstærðfræði frá Háskólanum í Reykjavík. Álfur kemur inn í 50% stöðu til að byrja með en samhliða henni vinnur hann sem verkefnastjóri hjá Vatnajökulsþjóðgarði. Áður hefur Álfur m.a. starfað sem stundakennari hjá Háskólanum í Reykjavík, sem gagnavísindamaður hjá Meniga og sinnt landvörslu fyrir Vatnajökulsþjóðagarð. Álfur er mikill útivistarmaður og náttúrubarn og var kjörinn formaður Samtakanna ‘78 síðasta vor. Rannsóknaráherslur hans snúa helst að plöntuvistfræði og gróðri en auk þeirra mun hann sinna fjölbreyttum verkefnum hjá stofunni. Álfur verður með aðsetur á Kirkjubæjarklaustri og bjóðum við hann hjartanlega velkomin til starfa.

Út er komin rafræn skýrsla þar sem greint er frá ljósmælingum á völdum myrkvatvístirnum og fjarreikistjörnum, sem flestar voru gerðar frá Hornafirði árið 2020. Höfundur hennar er Snævarr Guðmundsson hjá Náttúrustofu Suðausturlands. Þar er sagt frá myrkvatvístirnunum HX UMa, V 523 Cas, V 477 Peg, V 549 And, V 705 And og V 473 Cam. Eitt markmiða er að tímasetja myrkvana og bera saman við viðurkennda spátíma. Í þéttstæðum kerfum getur lotulengd breyst, m.a. vegna massaflutnings á milli stjarnanna. Athuganirnar nýtast því til að ákvarða stöðugleika myrkvatvístirnanna og gera líkön af þeim. Í tveim tilfellum eru birt líkön af stjörnukerfunum þar sem stærðarsamanburður er gerður við sólina.

Næst er greint frá mælingum á þvergöngum fjarreikistjarnanna WASP 10b, HAT-P-51b, TrES 5b, Qatar 4b, HAT-P-16b, HAT-P-19b, HAT-P-52b, K2-30b, XO-6b, HAT-P-32b, Qatar 1b og WASP 33b. Þær mælingar upplýsa myrkvadýpt, lengd þvergöngu og tímafrávik. Vöktun á þessum stjörnum gerir kleift að meta tímafrávik sem benda til óreglu í umferðartíma eða eru vísbendingar um áhrif óséðra massa á kerfin. Niðurstöður á myrkvastjörnum og þvergöngum fjarreikistjarna eru sendar í alþjóðlegan gagnagrunn stjörnufræðifélags Tékklands þar sem að þau eru aðgengileg stjarnvísindasamfélaginu, ásamt mæligögnum annarra stjörnufræðinga og stjörnuáhugamanna.

Þetta er fimmta skýrslan um stjarnfræðilegar mælingar sem Náttúrustofa Suðausturlands gefur út. Fyrri skýrslur komu út árin 2016, 2018, 2019 og 2020. Þær eru aðgengilegar á https://nattsa.is/utgefid-efni/. Markmið útgáfunnar er að birta stjarnfræðilegar mælingar sem eru að öllu leyti framkvæmdar hér á landi. Hægt er að nálgast skýrsluna á rafrænu formi hér.

Í vettvangsferð um Breiðamerkursand, fimmtudaginn 3. ágúst 2017,  vísaði Fjölnir Torfason, Þórbergssetri, samferðafólki á athyglisvert grettistak. Aðrir í ferðinni voru Helga Árnadóttir, aðstoðarþjóðgarðsvörður á suðursvæði Vatnajökulsþjóðgarðs, Rósa Björk Halldórsdóttir, yfirlandvörður við Jökulsárlón og Snævarr Guðmundsson, jöklafræðingur hjá Náttúrustofu Suðausturlands. Steininn hafði Þorsteinn Guðmundsson frá Reynivöllum, notað sem viðmið í jöklamælingum fyrir miðja síðustu öld. Á hann er fest koparplata, sem hann greypti í fjarlægðir að jökulsporði Breiðamerkurjökuls, á árunum 1945 til 1951.

Fjölnir fann steininn fyrir tilviljun við smalamennsku haustið 2005. Hann segir svo frá að „sól hafi  verið lágt á lofti og hann tekið eftir að það glampaði á eitthvað við steininn.“ Fjölnir vissi strax hvað um var að ræða, enda skráði hann sjálfur á þessum tíma sporðastöðu Breiðamerkurjökuls. Saga reglubundinna jöklamælinga í Austur-Skaftafellssýslu nær aftur til 1930. Helgi H. Eiríksson hófst fyrstur handa við það en síðan tók Jón Eyþórsson, veðurfræðingur við og kom á fót skráningu jökulsporða víða. Það voru heimamenn sem sinntu mælingunum lengst af á Breiðamerkurjökli. Fjölnir hafði skráningarbækur forvera sinna undir höndum og vitnesku um að einhvers staðar á þessum slóðum hefði verið steinn með áfastri plötu.

Snævarr Guðmundsson, jöklafræðingur hjá Náttúrustofu Suðausturlands vinnur markvisst að skráningu jöklabreytinga í skriðjöklum Vatnajökuls. Snævarr og Fjölnir höfðu lengi ætlað sér að fara að steininum og náðu loks ferð saman á þessum bjarta fimmtudegi í byrjun ágústmánaðar. Platan er enn áföst steininum og vel má lesa hvað Þorsteinn á Reynivöllum skráði. Þorsteinn notaði lambastimpla, til að hnoða ártal og vegalengd (í metrum) frá steininum að jökulsporði á plötuna. Þessar aðferðir eru ólíkar þeim sem nú tíðkast meðal vísindamanna, sem nota GPS tæki, loftmyndir í  miklum gæðum eða gervihnattamyndir, til að skrá stöðu jökuls hverju sinni. Stimplarnir eru enn vel lesanlegar í dag. Tölurnar veita jöklafræðingum mikilvægar upplýsingar um stöðu jökulsins á þessum tíma, sem er síðan mikilvægt púsl í hopunarsögu Breiðamerkurjökuls.

Þó svo að endurfundur skráningarsteinsins hafi verið skemmtilegt innlegg í þessa vettvangsferð, var þó megin tilgangurinn að fara fyrstu yfirferð yfir þá vegslóða sem myndast hafa á sandinum undanfarin ár. Margir þeirra hafa tilgang en aðrir slóðar enda í vegleysum eða jafnvel hefur akstur valdið gróðurskemmdum og jarðraski. Breiðamerkursandur er nú orðinn friðlýstur innan Vatnajökulsþjóðgarðs. Svæðið á sér merka sögu jökla- og náttúrufarsbreytinga. Brýnt er að hraða gerð stjórnunar- og verndaráætlunar fyrir Sandinn, þar sem m.a. þarf að taka fyrir landnýtingu. Í ferðinni var nokkrum slóðum lokað, þar sem einsýnt þótti, að þeir voru ekki í gagnagrunnum og höfðu valdið spjöllum.  Á mörgum stöðum voru afar ljót för í landið og bersýnileg merki um utanvegaakstur. Vonir eru bundar við að stjórnunar- og verndaráætlun fyrir svæðið veiti gott utanumhald og fræðslu, þannig að ferðir ökutækja um sandinn verði skipulagðar þannig að náttúra og nýting fari vel saman.

Þessi frétt birtist einnig á heimasíðu Vatnajökulsþjóðgarðs.

Platan sem Þorsteinn Guðmundsson frá Reynivöllum skráði vegalengd að jökulsporði, á árunum 1945-1951. Ljósm. Snævarr Guðmundsson.

Breiðamerkursandur. Ljósm. Náttúrustofa Suðausturlands , 3. mars 2017.