Rannveig Rögn LeifsdóttirFiðrildavöktun 2021 á Suðausturlandi
Náttúrustofan rekur fjórar fiðrildagildur í samstarfi við Náttúrufræðistofnun Íslands og Fuglaathugunarstöð Suðausturlands. Gildurnar eru á Mýrum í Álftaveri, í Mörtungu á Síðu og tvær í Einarslundi við Hornafjörð. Þær eru settar upp um miðjan apríl og teknar niður í byrjun nóvember ár hvert en tæmdar vikulega. Í gildrurnar við Einarslund komu þetta árið 2.447 fiðrildi og 475 vorflugur í aðra gildruna og 2.945 fiðrildi og 881 vorflugur í hina. Það er töluverð aukning frá fyrr ári og hefur heildarfjöldi veiddra fiðrilda í Einarslundi aldrei verið hærri. Heildarfjöldi fiðrildategunda var 29 og heildarfjöldi vorflugutegunda var 9. Þar var barrvefari (Zeiraphera griseana) algengasta fiðrildategundin og sitrubytta (Limnephilus sparsus) algengasta vorflugan. Í Mörtungu veiddust í heildina 2.231 fiðrildi og 198 vorflugur. Gífurleg fækkun var á heildarfjölda fiðrilda frá árinu á undan (13.544) en tölur þessa árs eru í ágætum takti við fyrri mælingar. Heildarfjöldi fiðrildategunda í Mörtungu var 30 og heildarfjöldi vorflugu tegunda var 8. Þar var jarðygla algengasta fiðrildategundin en sitrubytta algengasta vorflugan líkt og í Einarslundi. Rekstur fiðrildagildrunnar á Mýrum gekk brösuglega síðastliðið ár vegna rafmagns- og ljósaperu vandamála.
Náttúrustofa Suðausturlands hefur undanfarin ár rekið og safnað gögnum úr fiðrildagildrum á starfssvæðinu. Fyrsta gildran var sett upp við Einarslund í Hornafirði árið 2014. Frá árinu 2015 hafa gildrurnar verið fjórar, staðsettar á Mýrum í Álftaveri, í Mörtungu á Síðu og tvær í Einarslundi við Hornafjörð. Gildrunum er komið fyrir um miðjan apríl og vitjaðar vikulega þar til í byrjun nóvember er þær eru teknar niður. Nú er greiningum lokið á afla síðasta árs (2021). Helstu niðurstöður ársins má sjá hér að neðan en nánari upplýsingar um verkefnið, tegundalista og fleira má sjá á vef Náttúrufræðistofnunar Íslands. https://www.ni.is/greinar/voktun-fidrilda
Einarslundur
Við Einarslund má sjá töluverða aukningu á heildafjölda veiddra fiðrilda í báðum gildrum og hefur sá fjöldi aldrei verið meiri síðan mælingar hófust (mynd 1). Árið 2021 veiddust í gildrurnar 2.447 (gildra 1) og 2.945 (gildra 2) fiðrildi í heildina og er það aukning um 62,3% og 117,7% frá árinu áður. Tegundafjölbreytileiki hefur einnig aukist frá mælingum síðasta árs en hefur þó áður verið meiri (mynd 2). Í heildina veiddust 29 tegundir í gildru 1 og 35 tegundir í gildru 2. Gildra 2 hefur ætíð verið aflameiri og sýnt meiri tegundafjölbreytileika sem gæti skýrst á mismunandi gróðursamsetningu í nærumhverfi gildranna.
Algengustu tegundirnar í Einarslundi voru barrvefari (Zeiraphera griseana), jarðygla (Diarsia mendica), grasvefari (Eana osseana) og túnfeti (Xanthorhoe decoloraria) í báðum gildrum og stóðu þær undir 74% heildaraflans (mynd 8). Barrvefari, jarðygla og grasvefari eru í mikilli uppsveiflu (mynd 3) auk þess hefur orðið mikil aukning á dumbyglu (Apamea crenata) og stráyglu (Apamea remissa) (mynd 4). Tígulvefari (Epinotia solandriana) hefur verið í hruni síðan hann náði hámarki sínu 2018, þá 29,8% heildarafla (mynd 3). Hrun tígulvefara gæti tengst aukningu barrvefara þar sem tegundirnar tilheyra sömu vist og samkeppni ríkir milli þeirra um fæðu, búsetu og aðra þætti. Ein ný tegund bættist á tegundalista Einarslunds þetta árið, hnappvefari (Lobesia littoralis) (mynd 11).
Heildarfjöldi veiddra vorfluga í Einarslundi hefur aukist frá árinu 2020 og er nú í ágætum takti við mælingar fyrri ára, að frátöldu árinu 2019 þegar heildarfjöldi veiddra vorfluga jókst til muna (mynd 5). Tegundafjölbreytileiki vorfluga í Einarslundi hefur aldrei mælst meiri og komu í heildina 9 tegundir í gildrurnar. Mest veiddist af sitrubyttu (Limnephilus sparsus) og stóð hún undir 77% heildarafla í gildru 1 og 61% heildarafla í gildru 2 (mynd 9). Ein ný tegund bættist þetta árið á tegundalistann, tjarnabytta (Limnephilus picturatus).
Mörtunga
Miklar sveiflur hafa verið á heildafjölda veiddra fiðrilda í fiðrildagildrunni í Mörtungu (mynd 6). Árið 2021 veiddust í heildina 2.231 fiðrildi sem er gífurleg fækkun frá árinu á undan (13.544) en í ágætum takti við fyrri mælingar. Fjöldi veiddra tegunda voru 30 sem er aukning frá árinu áður þegar veiddust 26 tegundir.
Jarðygla var algengasta fiðrildategundin þetta árið með 1.326 einstaklinga veidda eða 59,4% heildarafla (mynd 8). Næst á eftir var grasvefari með 406 einstaklinga veidda. Töluverð aukning hefur orðið á barrvefara og túnfeta. Nýjar tegundir í Mörtungu voru tvær, hnappvefari og birkivefari (Acleris notana).
Heildarfjöldi veiddra vorfluga í Mörtungu jókst og hefur nú aldrei verið meiri (mynd 7). Í heildina veiddust 198 einstaklingar sem er langt yfir meðaltal fyrri ára (106). Tegundafjölbreytileiki jókst frá síðustu mælingu og tegundin tjarnabytta bættist á tegundalistann (mynd 7). Mest veidda tegundin var sitrubytta og stóð hún undir 31% af heildarafla (mynd 9).
Mýrar
Rekstur fiðrildagildrunnar á Mýrum í Álftaveri hefur gengið brösuglega. Gildran var fyrst sett upp árið 2019 og var þetta því þriðja sumarið sem gildran var í gangi. Upp hafa komið rafmagnsvandamál, sprungnar perur, bilaðar leiðslur og eru gögnin því slitrótt og nýtast illa sem vöktunargögn.
Samantekt og úrvinnsla var unnin af Rannveigu Rögn Leifsdóttur.
Mynd 1: Heildarfjöldi fiðrilda í tveimur gildrum við Einarslund árin 2014-2021. Gildra 1 merkt með grænni línu, gildra 2 merkt með blárri línu.
Mynd 2: Tegundafjölbreytileiki veiddra fiðrilda í tvær gildrur við Einarslund árin 2014-2021. Gildra 1 merkt með grænni línu, gildra 2 merkt með blárri línu.
Mynd 3: Stofnsveiflur fjögurra tegunda við Einarslund á árunum 2015-2021.
Mynd 4: Stofnsveiflur dumbyglu og stráyglu í Einarslundi á árunum 2015-2021.
Mynd 5: Heildarfjöldi og tegundafjölbreytileiki vorfluga í tveimur gildrum í Einarslundi árin 2014-2021. Gögn úr gildru 1 merkt með grænu, gögn úr gildru 2 merkt með bláu. Heildarfjöldi vorfluga merkt með óslitinni línu, heildarfjöldi tegunda merkt með punktalínu.
Mynd 6: Heildarfjöldi og heildar tegundafjöldi fiðrilda í Mörtungu árin 2015-2021. Heildarfjöldi fiðrilda merkt með óslitinni línu, heildarfjöldi tegunda merkt með punktalínu.
Mynd 7: Heildarfjöldi og heildar tegundafjöldi vorfluga í Mörtungu árin 2015-2021. Heildarfjöldi vorfluga merkt með óslitinni línu, heildarfjöldi tegunda merkt með punktalínu.
Mynd 8: Tegundasamsetning fiðrilda árið 2021.
Mynd 9: Tegundasamsetning vorfluga árið 2021.
Mynd 10: Kristín Hermannsdóttir og Lilja Jóhannesdóttir tendra aðra gildruna í Einarslundi 16. apríl 2021.
Mynd 11: Hnappvefari (Lobesia littoralis) bættist á tegundalista í Einarslundi þetta árið.
Kristín Hermannsdóttir Þolmarkarannsókn á Breiðamerkursandi
Náttúrustofa Suðausturlands og Nýheimar Þekkingarsetur vinna nú að rannsókn á þolmörkum við Jökulsárlón og á Breiðamerkursandi. Er þetta samstarfsverkefni unnið fyrir Vatnajökulsþjóðgarð með aðkomu Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Hornafirði, annarra fagstofnana og sérfræðinga Vatnajökulsþjóðgarðs. Verkefnið hófst í ágúst 2021 og hefur verið unnið að gagnaöflum og samráði við sérfræðinga. Áætluð verklok eru lok árs 2022 með skýrsluskrifum og þar verður sett fram aðgerðaráætlun. Verkefnastjóri er Sigrún Inga Sigurgeirsdóttir.
Markmið verkefnisins er að meta ástand svæðisins og gera áætlun hvernig unnt er að tryggja sjálfbæra þróun þess. Það er gert með því að kanna þolmörk náttúrunnar, ferðamanna og innviða á svæðinu. Er verkefnið liður í Vörðu, sameiginlegu verkefni atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins og umhverfis- og auðlindaráðuneytisins. Varða byggir á heildstæðri nálgun í stjórnun áfangastaða og er Breiðamerkursandur einn af fjórum fyrstu áfangastöðunum sem unnið er með í verkefninu. Vörður eru merkisstaðir á Íslandi sem teljast einstakir á lands- eða heimsvísu. Meginaðdráttarafl þeirra eru náttúrufyrirbæri og/eða menningarsögulegar minjar sem mynda sérstætt landslag eða landslagsheildir.
Svæðin sem eru einkum til skoðunar eru athafnasvæðin við Fjallsárlón og Jökulsárlón auk svæðanna frá þjóðvegi að jökli austantil á svæðinu (Þröng) og vestantil (Námuvegur/Breiðá) (sjá kort).
Rannsóknarsvæði þolmarkarannsóknar á Breiðamerkursandi. Eru hringir umhverfis þá staði sem flestir gesta heimsækja, vegslóðar sem eru mikið eknir af ferðamönnum eru einnig afmarkaðir. Kort: Snævarr Guðmundsson, 2021.
Snýr aðkoma starfsmanna Náttúrustofu Suðausturlands að þessu verkefni einkum að því að útvega gögn um náttúru og lífríki á svæðinu, vinna kort og meta ástand lands, auk þess að taka þátt í að leggja til möguleg viðbrögð við ágangi eða þoli.
Aðferðir sem eru notaðar eru sambærilegar og í öðru verkefni sem náttúrustofan tekur þátt í og kallast vöktun náttúruverndarsvæða og er það unnið í samstarfi við Náttúrufræðistofnun Íslands. Í þolmarkarannsókninni taka starfsmenn stofunnar þátt í vinnufundum og reglubundnu samtali við verkefnastjóra og annarra þátttakenda í verkefninu. Á næstu vikum og mánuðum er áhersla á rannsóknir á vettvangi og er gert ráð fyrir að þeirri gagnaöflun ljúki í sumar.
Úr vettvangsferð í september 2021 á Breiðamerkursandi með Vörðu-hópi. Mynd; Kristín Hermannsdóttir.
Helsingjamerkingar 2021 – gæs og gassi nefnd í höfuð Kvískerjasystkina
Um miðjan júli tók Náttúrustofa Suðausturlands þátt í helsingjamerkingum í Vestur- og Austur-Skaftafellssýslum, en verkefninu er sem áður stýrt af Arnóri Þóri Sigfússyni dýravistfræðingi hjá Verkís.
Þetta er fimmta árið í röð sem helsingjar eru merktir á starfsvæði stofunnar og líkt og síðasta ár voru sett staðsetningatæki á nokkra fugla. Það gerir rannsakendum kleift að fylgjast nákvæmlega með ferðum fuglana og fá betri innsýn í hvernig þeir haga lífi sínu. Settir voru GSM/GPS-sendar á fjóra helsingja, tvo á Breiðamerkursandi í Austur-Skaftafellssýslu (gæsin Guðrún eldri og gassinn Hálfdán) og tvo á Álftaversafrétti í Vestur-Skaftafellssýslu (gassarnir Laki og Hallmundur). Sendarnir eru nokkuð dýrir og því var leitað styrkja til að fjármagna þá sérstaklega. Kvískerjsjóður veitti styrk fyrir tveimur sendum sem settir voru á fugla sem náðust nærri Kvískerjum og ákveðið var að nefna fuglana tvo eftir þeim systkinum Guðrúnu eldri og Hálfdáni. Skaftárhreppur styrkti kaup á einum sendi og hlaut fuglinn sem fékk hann nafnið Laki. Síðasti sendirinn var styrktur af einkaaðila og fékk sá að launum að fuglinn sem ber hann er nefndur Hallmundur í höfuð viðkomandi. Allir sem koma að merkingunum kunna styrktaraðilum hinar bestu þakkir fyrir.
Mynd 1 – Arnór Þórir Sigfússon með gæsina Guðrúnu eldri að nýlokinni ásetningu staðsetningarbúnaðs. Þau voru þó ekki að hittast í fyrsta sinn því hann merkti hana fyrir tveimur árum sem sagði okkur það að hún væri reynslubolti (búin að ná að lifa af í alla vega þrjú ár) og því vænlegt að setja á hana sendi. Sendirinn sem hún fékk var styrktur af Kvískerjasjóði en hún heitir einmitt í höfuðið á Guðrúnu eldri frá Kvískerjum.
Mynd 2 – Elín Erla Káradóttir, starfsmaður stofunnar, með gassann Hálfdán sem nýbúinn var að fá staðsetningartæki. Glöggir taka eftir að hann fékk litmerkið O-HB (O fyrir appelsínugulan og HB fyrir Hálfdán Björnsson). Við vonum að Hálfdáni farnist vel í komandi ævintýrum.
Mynd 3 – Hér má sjá hvernig Hálfdán ferðaðist fyrstu dagana eftir merkingu.
Bættist þá í hóp fugla með staðsetningartæki en síðastliðið sumar fengu fuglarnir Guðmundur, Guðrún, Stefanía, Eivör og Sæmundur senda um hálsa sína. Þann 29. júlí í sumar komu hins vegar í ljós sterkar vísbendingar að helsinginn Sæmundur væri allur þar sem hann var hafði verið kyrr á sama stað í nokkurn tíma. Sendur var út leitarflokkur sem staðfesti grunsemdirnar, ekki er fullljóst hvað varð honum að aldurtila en skúmur og tófa liggja bæði undir grun. Sendirinn hefur þó ekki lokið hlutverki sínu heldur verður hann endurnýttur á Sæmund II næsta sumar.
Mynd 5 – Hinsti hvílustaður Sæmundar (reyndar er það ekki rétt því leifar hans voru teknar til rannsókna) nærri Breiðabólsstaðarlóni.
Við merkingarnar er fuglunum smalað saman í rétt og merktir með litmerki og stálmerki á fæturna. Litmerkin í ár voru gul og appelsínugul. Það er frekar auðvelt að smala fuglum á þeim tíma sumarsins þegar þeir eru í sárum, en það er þegar þeir skipta þeir út gömlum flugfjöðrum fyrir nýjar. Í sumar voru fyrsta sinn fuglar merktir á Mýrum sem er talsvert austar en merkt hefur verið hingað til. Það verður spennandi að sjá hvort fuglar sem verpa austar sýni aðra hegðun en þeir sem eru vestar. Alls voru merktir um 625 helsingjar í ár á öllu Suðausturlandi og verður spennandi að sjá hvar þeir koma fram í vetur og næsta sumar. Við hvetjum fólk sem sér merkta fugla, eða veiðimenn, að senda upplýsingar um hvar og hvenær fuglinn sást til Náttúrufræðistofnunnar á netfangið fuglamerki@ni.is.
Merkingarnar í sumar gengu einkar vel enda hópurinn sem kemur að þeim orðinn þrautþjálfaður. Við þökkum öllum þeim sem aðstoðuðu við merkingarnar, bæði sjálfboðaliðum sem og starfsfólki Vatnajökulsþjóðgarðar og hlökkum til næsta árs.
Mynd 6 – Helsingjamerkingarhópurinn glaðbeittur við Stemmulón eftir vel heppnaðar veiðar þann 12. júlí 2021.
