Ljósmælingar og tímaákvarðanir á myrkvastjörnum, þvergöngum fjarrreikistjarna og fjarlægðaákvörðun NGC 7654

Myndir: Efst t.v. litróf tvístirnisins Albireo í Svaninum og líkan af hjúpsnertitvístirninu V 743 Cam. Undir þeim er lausþyrpingin NGC 7654. Neðst t.v. er ljósferill myrkvastjörnunnar V 801 And. Hægra megin er ljómþokan IC 1396 og risastjarnan Mu Cephei (efst t.h. á myndinni). Ljósmyndir og grafískar myndir: Snævarr Guðmundsson.

Út er komin skýrsla á vegum Náttúrustofu Suðausturlands, þar sem greint er frá ljósmælingum á völdum myrkvatvístirnum og fjarreikistjörnum, sem flestar voru gerðar frá Hornafirði árið 2019. Á eftir inngangi til þess að útskýra bakgrunn mælinganna, er sagt frá ljósmælingum á myrkvatvístirnunum 473 Cam, OT UMa, GY Psc, V 801 And og V 712 And, auk þekktu myrkvastjörnunnar Algol. Í þessum verkefnum er eitt markmiða að tímasetja myrkvana og bera saman við viðurkennda spátíma. Mælingar og spátímar falla oft ekki saman. Í þéttstæðum kerfum getur lengd birtulotunnar breyst, m.a. vegna massaflutnings á milli stjarnanna. Athuganirnar nýtast því til að prófa viðurkennda birtulotu og viðmiðstíma, kanna stöðugleika myrkvatvístirnanna og gera líkön af þeim. Viðmiðstímar flestra þeirra sem voru kannaðar reyndust úreltir.

Næst er greint frá mælingum á þvergöngum fjarreikistjarnanna WASP 12b, HAT-P-9b, XO-6b, HAT-P-19b, Qatar 4b, Qatar 1b, HAT-P-53b, WASP 33b og HAT-P-38b. Þær mælingar upplýsa myrkvadýpt, lengd þvergöngu og tímafrávik. Niðurstöður á myrkvastjörnum og þvergöngum fjarreikistjarna eru sendar í alþjóðlegan gagnagrunn stjörnufræðifélags Tékklands þar sem að þau eru aðgengileg stjarnvísindasamfélaginu, ásamt mæligögnum annarra stjörnufræðinga og stjörnuáhugamanna. Vöktun á þessum stjörnum gerir kleift að meta tímafrávik sem benda til óreglu í umferðartíma eða eru vísbendingar um áhrif óséðra massa á kerfin.
Í þriðja hluta er kynnt fjarlægðarmæling á lausþyrpingunni NGC 7654 (Messier 52) og að lokum litrófsmælingar með rauflausum litrófsrita á nokkrum breytistjörnum. Að vanda er sagt sérstaklega frá hverju viðfangsefni, hvers eðlis það er, hvaða mæligagna var aflað, úrvinnslu og er niðurstöðum lýst.

Þetta er fjórða skýrslan um stjarnfræðilegar mælingar sem Náttúrustofa Suðausturlands gefur út. Fyrri skýrslur komu út árin 2016, 2018 og 2019. Þær eru aðgengilegar á https://nattsa.is/utgefid-efni/. Markmið þeirra er að birta stjarnfræðilegar mælingar sem eru að öllu leyti framkvæmdar hér á landi. Hægt er að nálgast skýrsluna hér.