Merkur fundur í vettvangsferð á Breiðamerkursandi. Mikilvægt innlegg í skráningu jöklabreytinga.

Í vettvangsferð um Breiðamerkursand, fimmtudaginn 3. ágúst 2017,  vísaði Fjölnir Torfason, Þórbergssetri, samferðafólki á athyglisvert grettistak. Aðrir í ferðinni voru Helga Árnadóttir, aðstoðarþjóðgarðsvörður á suðursvæði Vatnajökulsþjóðgarðs, Rósa Björk Halldórsdóttir, yfirlandvörður við Jökulsárlón og Snævarr Guðmundsson, jöklafræðingur hjá Náttúrustofu Suðausturlands. Steininn hafði Þorsteinn Guðmundsson frá Reynivöllum, notað sem viðmið í jöklamælingum fyrir miðja síðustu öld. Á hann er fest koparplata, sem hann greypti í fjarlægðir að jökulsporði Breiðamerkurjökuls, á árunum 1945 til 1951.

Fjölnir fann steininn fyrir tilviljun við smalamennsku haustið 2005. Hann segir svo frá að „sól hafi  verið lágt á lofti og hann tekið eftir að það glampaði á eitthvað við steininn.“ Fjölnir vissi strax hvað um var að ræða, enda skráði hann sjálfur á þessum tíma sporðastöðu Breiðamerkurjökuls. Saga reglubundinna jöklamælinga í Austur-Skaftafellssýslu nær aftur til 1930. Helgi H. Eiríksson hófst fyrstur handa við það en síðan tók Jón Eyþórsson, veðurfræðingur við og kom á fót skráningu jökulsporða víða. Það voru heimamenn sem sinntu mælingunum lengst af á Breiðamerkurjökli. Fjölnir hafði skráningarbækur forvera sinna undir höndum og vitnesku um að einhvers staðar á þessum slóðum hefði verið steinn með áfastri plötu.

Snævarr Guðmundsson, jöklafræðingur hjá Náttúrustofu Suðausturlands vinnur markvisst að skráningu jöklabreytinga í skriðjöklum Vatnajökuls. Snævarr og Fjölnir höfðu lengi ætlað sér að fara að steininum og náðu loks ferð saman á þessum bjarta fimmtudegi í byrjun ágústmánaðar. Platan er enn áföst steininum og vel má lesa hvað Þorsteinn á Reynivöllum skráði. Þorsteinn notaði lambastimpla, til að hnoða ártal og vegalengd (í metrum) frá steininum að jökulsporði á plötuna. Þessar aðferðir eru ólíkar þeim sem nú tíðkast meðal vísindamanna, sem nota GPS tæki, loftmyndir í  miklum gæðum eða gervihnattamyndir, til að skrá stöðu jökuls hverju sinni. Stimplarnir eru enn vel lesanlegar í dag. Tölurnar veita jöklafræðingum mikilvægar upplýsingar um stöðu jökulsins á þessum tíma, sem er síðan mikilvægt púsl í hopunarsögu Breiðamerkurjökuls.

Þó svo að endurfundur skráningarsteinsins hafi verið skemmtilegt innlegg í þessa vettvangsferð, var þó megin tilgangurinn að fara fyrstu yfirferð yfir þá vegslóða sem myndast hafa á sandinum undanfarin ár. Margir þeirra hafa tilgang en aðrir slóðar enda í vegleysum eða jafnvel hefur akstur valdið gróðurskemmdum og jarðraski. Breiðamerkursandur er nú orðinn friðlýstur innan Vatnajökulsþjóðgarðs. Svæðið á sér merka sögu jökla- og náttúrufarsbreytinga. Brýnt er að hraða gerð stjórnunar- og verndaráætlunar fyrir Sandinn, þar sem m.a. þarf að taka fyrir landnýtingu. Í ferðinni var nokkrum slóðum lokað, þar sem einsýnt þótti, að þeir voru ekki í gagnagrunnum og höfðu valdið spjöllum.  Á mörgum stöðum voru afar ljót för í landið og bersýnileg merki um utanvegaakstur. Vonir eru bundar við að stjórnunar- og verndaráætlun fyrir svæðið veiti gott utanumhald og fræðslu, þannig að ferðir ökutækja um sandinn verði skipulagðar þannig að náttúra og nýting fari vel saman.

Þessi frétt birtist einnig á heimasíðu Vatnajökulsþjóðgarðs.